Σύμφωνα με δημοσίευση των Pausas J & Keeleyh J., (2009) η καταστροφή των δασών αποτελεί ένα τεράστιο περιβαλλοντικό και κοινωνικό πρόβλημα αφού είναι ένας από τους βασικούς λόγους του φαινομένου του θερμοκηπίου.

Η ιστορία της φωτιάς στο οικοσύστημα

Οικολόγοι, βιογεωγράφοι και παλαιοβοτανολόγοι έχουν αποδείξει ότι η φωτιά συνδέεται με την προέλευση των φυτών, τα οποία είναι υπεύθυνα για δύο από τα τρία απαραίτητα στοιχεία για την ύπαρξη της φωτιάς: οξυγόνο και καύσιμο. Το τρίτο στοιχείο, μια πηγή θερμότητας, ήταν πιθανώς διαθέσιμο σε όλη την ιστορία του πλανήτη (κυρίως μέσω κεραυνού, αλλά λιγότερο και από ηφαίστεια, σπινθήρες από πτώσεις βράχων ή μετεωρίτες).

Για να υπάρξει φωτιά πρέπει να συνυπάρξουν 3 στοιχεία:

1.Καύσιμη ύλη 2.Θερμότητα 3. Οξυγόνο.

Τα τρία στοιχεία αναπαριστούν τις 3 πλευρές ενός τριγώνου γιατί φωτιά μπορεί να υπάρξει μόνο όταν υπάρχουν και τα 3 στοιχεία μαζί. Γι αυτό το λόγο προσπαθούμε να εξαλείψουμε έναν από τους τρεις παράγοντες της κατά την προσπάθεια κατάσβεσης λχ. Σκεπάζοντας με χώμα στερούμε το οξυγόνο από την καύσιμη ύλη ή δημιουργώντας αντιπυρικές ζώνες στερούμε την καύσιμη ύλη, τέλος διαβρέχοντας τη φωτιά ψύχουμε την καύσιμη ύλη. Σε ένα οικοσύστημα για την έναρξη πυρκαγιάς είναι ουσιαστικής σημασίας επιπλέον προϋποθέσεις γιατί απαιτείται επαρκής πρωτογενής παραγωγικότητα για την εξάπλωση της πυρκαγιάς, αλλά και απαιτείται κλιματική εποχικότητα για τη μετατροπή αυτών των πιθανών καυσίμων σε διαθέσιμα καύσιμα. Ωστόσο, η εποχικότητα θα μπορούσε να εκδηλωθεί από ετήσιοι έως δεκαετείς κύκλοι στεγνώματος. Τα συστήματα πυρκαγιάς ελέγχονται έντονα από τη συχνότητα ανάφλεξης και τη δομή καυσίμου.

Πριν από την εμφάνιση φωτοσυνθετικών οργανισμών, η ατμόσφαιρα δεν είχε επαρκές οξυγόνο και πριν από την εμφάνιση των επίγειων φυτών, άρα δεν είχε καύσιμα. Έτσι, δεν υπήρχε φωτιά στον πλανήτη μας. Μέχρι την αρχή της Παλαιοζωικής Εποχής 540 εκατομμύρια χρόνια πριν το οξυγόνου στην ατμόσφαιρα ήταν αρκετό για να υποστηρίξει τη φωτιά, αλλά η έλλειψη επίγειων φυτικών καυσίμων περιόρισε την πιθανότητα πυρκαγιάς. Πάντως, με τις πρώτες ρίζες των φυτών της Σιλούριας περιόδου υπάρχουν ενδείξεις πυρκαγιάς . Οι Glasspool et all., (2004) ανέφεραν απανθρακωμένα υπολείμματα χαμηλής ανάπτυξης βλάστησης των πρώτων φυτών (440 εκατ. χρόνια πριν), καθώς και απανθρακωμένων κοπρολιτών (απολιθωμένα κόπρανα ζώων), υποδηλώνοντας επιφανειακή πυρκαγιά χαμηλής θερμοκρασίας. Η ιστορική συνέχεια της πυρκαγιάς στη Γη χαρακτηρίζεται από περιόδους φαινομενικά υψηλής και χαμηλής δραστηριότητας, οι οποίες φαίνεται να συνδέονται με αλλαγές στα επίπεδα ατμοσφαιρικού οξυγόνου Scott Α. & Glasspool Ι., (2006). Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ξυλάνθρακα στην Δεβόνια περίοδο (400 εκατ. χρόνια πριν), Scott Α., (2000) , Glasspool et al (2006), αν και εκτεταμένες ποσότητες άνθρακα δεν εμφανίζονται μέχρι την ύστερη Παλαιοζωική Εποχή (345 εκατ.έτη) Falcon-Lang H., (2000) & Scott A., (2000), ταυτόχρονα με ταχεία άνοδο του ατμοσφαιρικού οξυγόνου από την ύστερη Δεβόνια περίοδο στην όψιμο Λιθανθρακοφόρα.

Η αύξηση του ατμοσφαιρικού οξυγόνου περίπου 31% κατά τη διάρκεια της Λιθανδρακοφόρας περιόδου Berner R., (2006), σε σύγκριση με το τρέχον 21%, θα διευκόλυνε σημαντικά την καύση, ακόμη και αν τα επίπεδα υγρασίας ήταν υψηλά. Η μεγάλη πτώση των ατμοσφαιρικών επιπέδων οξυγόνου κατά τη διάρκεια την Πέρμια περίοδο και την Τριαδική μπορεί να εξηγήσει τα λιγοστά στοιχεία για πυρκαγιές, όπως συνάγεται από τις λίγες εναποθέσεις άνθρακα που βρέθηκαν για αυτήν την περίοδο. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του Μεσοζωικού Αιώνα (Ιουρασική και Κρητιδική περίοδος), οι πυρκαγιές ήταν όλο και πιο σημαντικές Scott A., (2000). Είναι εμφανή αρκετά δείγματα φωτιάς στη Γη από την παλαιοζωική και μεσοζωική ιστορία. Πρώτον, μερικά από τα ίδια στοιχεία πυρκαγιάς που είναι εμφανή σήμερα υπήρχαν σε πρώιμες κοινότητες φυτών. Για παράδειγμα, τα υπόγεια συστήματα επιφανειακής πυρκαγιάς, παρόμοια με εκείνα σε πολλά κωνοφόρα δάση του Βόρειου Ημισφαιρίου, υποδεικνύονται από τα δασικά προ-γυμνοσπερμικά δάση Δεβόνια περίοδος (395 εκατ. χρόνια πριν) που επιμένουν μέσω συχνών πυρκαγιών που τροφοδοτούνται από θάμνους που ξηραίνονται κατά τη διάρκεια των ξηρών περιόδων Cressler W., (2001).

Ομοίως, οι ελασματοποιημένες εναποθέσεις στη Λιθανθρακοφόρα περίοδο (345 εκατ. χρόνια πριν) καταγράφουν διαστήματα πυρκαγιάς 3 έως 35 ετών σε κοινότητες προ-γυμνοσπερμάτων (Beerling et al. 1998 & Falcon-Lang 2000 ) αλλά και στα Γυμνόσπερμα δάση (Κωνοφόρα κατά βάση) Ιουρασική εποχή (195 εκατ. έτη) σε μοτίβα δακτυλίου δέντρου, τα τεμαχισμένα θραύσματα παρέχουν ενδείξεις πυρκαγιών ελαφριάς επιφάνειας υψηλής συχνότητας Francis J., (1984). Οι περιγραφές αυτές είναι παρόμοιες με τα ιστορικά πρότυπα πυρκαγιάς σε ορισμένα δυτικά πευκοδάση της Βόρειας Αμερικής (Allen et al. 2002). Αντίθετα, τα δάση του υγροτόπου λεπιδοδένδρου της Λιθανθρακοφόρας περιόδου (345 εκατ. χρόνια πριν) έδειξαν ενδείξεις διαστημάτων πυρκαγιάς 105 έως 1585 ετών, να δείχνουν πυρκαγιές Falcon-Lang H., (2000). Ισοδύναμες πυρκαγιές σήμερα είναι συχνές σε δάση κωνοφόρων μεγάλου γεωγραφικού πλάτους και εύκρατους θάμνους Keeley J et al., (1999) & Johnson E et al., (2001). Όταν εξετάζουμε τις αλλαγές στα επίπεδα οξυγόνου και τον ανασχηματισμό των κοινοτικών φυτών, υπάρχει κάθε λόγος να πιστεύουμε ότι οι παραλλαγές πυρκαγιάς ήταν εμφανείς με την πάροδο του χρόνου, όπως συμβαίνει σήμερα. Μπορούμε να καθορίσουμε τις απαραίτητες οικολογικές συνθήκες για πυρκαγιές σε απομονωμένες περιοχές, καθώς περιλαμβάνουν τέσσερις συγκεκριμένες παραμέτρους. Εκτός από τα καύσιμα βιομάζας για την εξάπλωση πυρκαγιάς, πρέπει να υπάρχει περίοδος ξηρασίας που μετατρέπει τα πιθανά καύσιμα σε διαθέσιμα καύσιμα. Τέτοια εποχικά κλίματα μπορεί ή όχι να είναι ετήσια και μπορεί να προέρχονται από διαφορετικές τοπικές καιρικές συνθήκες. Οι πυρκαγιές σε κοινότητες προ-γυμνόσπερμων που ανέφεραν οι Falcon-Lang H., (2000) βρίσκονταν κάτω από ένα μουσωνικό κλίμα, ενώ τα δάση Ιουρασικών Γυμνόσπερμων με πυρκαγιές που είχαν αναφερθεί από τον Francis J., (1984) είχε μοτίβα αυξητικών δακτυλίων δένδρων ενδεικτικά του μεσογειακού κλίματος – ήπια χειμερινή βροχή και καλοκαιρινή ξηρασία. Έτσι, φαίνεται ότι οι συνθήκες πυρκαγιάς σε όλη την ιστορία ήταν δυνατά κάτω από μια σειρά κλιματολογικών συνθηκών, σε αντίθεση με σήμερα. Ωστόσο, εκτός από την εποχικότητα, η κατανόηση της κατανομής της φωτιάς από το οικοσύστημα απαιτεί την εξέταση μιας πρόσθετης παραμέτρου – δομή καυσίμου, που αποτελεί τη βάση για διαφορετικές συνθήκες πυρκαγιάς, όπως τα συστήματα επιφανειακής πυρκαγιάς και πυρκαγιάς που αναφέρονται.

Κάθε ομόκεντρος κύκλος ενός δέντρου μαρτυρά την ηλικία του αντιστοιχόντας σε ένα έτος και ονομάζεται δακτύλιος. Όμως δεν μαρτυρά μόνο αυτό, αφού δείχνει και πολύτιμες πληροφορίες για τις συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, εκρήξεις ηφαιστείων και δασικές πυρκαγιές. Βασική παρατήρηση είναι ότι όσο πιο αραιοί είναι οι δακτύλιοι τόσο πιο πολύ αυξήθηκε η διάμετρος του κορμού άρα οι συνθήκες ήταν πιο ευνοϊκές πχ. περισσότερο νερό ή ξηρασία στην αντίθετη περίπτωση. Η δενδροχρονολόγηση αποτελεί μέθοδο που χρησιμοποιεί κυρίως η αρχαιομετρία με στόχο την εξαγωγή συμπερασμάτων με μεγάλη ακρίβεια, που αφορούν εκτός από την ιστορία θετικές επιστήμες όπως την Κλιματολογία και τη Δασολογία.

Αν και η ιστορία της πυρκαγιάς φαίνεται να είναι συνεχής από τότε που τα φυτά εισέβαλαν στη γη, στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η πυρκαγιά έχει αλλάξει πραγματικά τη βιογεωγραφία των τοπίων και είχε σημαντικές επιπτώσεις στη λειτουργία του οικοσυστήματος που μπορεί να συνδέεται με την ύστερη Τριτογενή περίοδο. Πράγματι, η δραματική αύξηση της εναπόθεσης άνθρακα στα θαλάσσια ιζήματα Herring J., 1985 & Jia et al., (2003) αναφέρεται συχνά ως απόδειξη της πρώτης αύξησης της φωτιάς ως σημαντικής διαδικασίας του οικοσυστήματος. Υποστηρίχθηκε ότι η εξάπλωση των λιβαδιών κατά τη διάρκεια του πιο εποχιακού κλίματος της ύστερης Τριτογενούς οφείλεται σε αυτήν την αύξηση της δραστηριότητας πυρκαγιάς, η οποία άνοιξε δασικές εκτάσεις και δημιούργησε περιβάλλοντα ευνοϊκά για τα λιβάδια Keeley J & Rundel P., (2005). Αν και άλλοι παράγοντες, όπως η αύξηση της ξηρότητας, έχουν επικαλεσθεί για να εξηγήσουν αυτήν την επέκταση των λιβαδιών, μόνο η πυρκαγιά μπορεί να εξηγήσει το γεγονός ότι η επέκταση ήταν δυνατή επειδή αυτές οι λιβαδικές εκτάσεις μετατόπισαν τη διανομή τους σε πιο εποχικές κλιματικές συνθήκες. Η υψηλή αναφλεξιμότητα των χόρτων θα παρήγαγε μια διαδικασία ανατροφοδότησης που αύξησε περαιτέρω τη δραστηριότητα των πυρκαγιών, διατηρώντας έτσι το τοπίο που κυριαρχούσε στο λιβάδι, μια διαδικασία παρόμοια με αυτήν που υπάρχει σήμερα διατηρώντας πολλές από τις σαβάνες μας. Η σημαντική αύξηση σε απολιθωμένο γρασίδι και μεγάλη ποσότητα γύρης κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου Morley R. & Richards K., (1993) ενισχύει αυτήν την άποψη. Αυτή η πιο μοντέρνα άποψη της εξέλιξης των φυτών είναι μια αλλαγή από τη μακρά ιστορία της παλαιοοικολογίας που έβλεπε τις αλλαγές να συνδέονται αποκλειστικά με το κλίμα και τα εδάφη. Αυτή η νέα προοπτική καλεί νέες αναφορές σχετικά με την προέλευση των χαρακτηριστικών των φυτών. Το αποτέλεσμα μετά από φωτιά είναι ένα διαδεδομένο γνώρισμα σε όλα τις επιρρεπή στη φωτιά περιβάλλοντα και σε όλα τα δικοτυλήδονα φυτά. Επειδή είναι κοινώς αποδεκτό ότι η φωτιά ήταν ένα νέο φαινόμενο Axelrod D., (1980), η επανεμφάνισή της είχε ως συνέπεια την διαδικασία με την οποία τα χαρακτηριστικά αποκτούν λειτουργίες για τις οποίες δεν είχαν αρχικά προσαρμοστεί ή επιλεγεί “exaptation” λχ. σε μεσογειακά κλίματα όπως τον ελλαδικό χώρο τα πυρόφιλαείδη.

Πυρόφιλα / πυράντοχα είναι τα είδη που επανέρχονται μετά από μια φωτιά και που ευνοούνται από αυτήν ( Χαλέπιος, Τραχεία Πεύκη, Λαδανιές, Πουρνάρια, Ρείκια ). Ένα παράδειγμα εξέλιξης λόγω των πυρκαγιών είναι στα κωνοφόρα δέντρα του Βορείου Ημισφαιρίου δημιουργήθηκε ξυλώδης φλοιός. Πιο έντονο ήταν στα Πεύκα όπου η φωτιά ήταν η κινητήρια δύναμη για έναν παχύ φλοιό, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί σε ακραίες υψηλές θερμοκρασίες του περιβάλλοντος, το οποίο διαφαίνεται επίσης και σε δένδρα που βρίσκονται σε θερμές και ερημικές περιοχές στις μέρες μας Keeley J & Zedler P., (1998). Αυτή η επιλεκτική προσαρμογή πιθανότατα ξεκίνησε στην Κρητιδική εποχή (πριν 144 εκατ. έτη) και συνεχίστηκε μέχρι την Τριτογενή περίοδο (έως πριν 5,3 εκατ. έτη) Millar C., (1998), υποδηλώνοντας ότι η πυρκαγιά ήταν μια σημαντική διαδικασία οικοσυστήματος κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων.

Η σεροτονίνη των κώνων και των φρούτων συνδέεται στενά με τη φωτιά σε πολλές ομάδες φυτών Lamont B. et al., (1991), αν και ο Axelrod J., (1980) το αμφισβήτησε και υποστήριξε ότι τουλάχιστον στα πεύκα, αυτό οφείλεται στο κλίμα. Ωστόσο, η φυλογενετική ανάλυση στα πεύκα δείχνει ότι η φωτιά έχει επιλέξει για συσχετισμένα χαρακτηριστικά που βελτιώνουν την καταλληλόλητα των δέντρων σε συνθήκες πυρκαγιάς Schwilk D. & Ackerly D., (2001). Ακαθάριστα υπολείμματα υποτιθέμενων σεροτονικών κώνων περιγράφονται από τις πρώιμες Κρητιδικές πυρκαγιές, καθώς και υπολείμματα ανάλογων δομών όπως η πολύ σκληρωτική ινδική φτέρη που πέφτουν όταν θερμανθούν από φωτιά Allen P., (1998 ). Το θερμικό σοκ, οι χημικές ουσίες στον καπνό και το απανθρακωμένο ξύλο είναι σήματα που προκαλούν βλάστηση σε σπόρους από επιρρεπή φυτά στη φωτιά. Αυτά είναι προσαρμοστικά στο ότι βελτιώνουν τη φυσική κατάσταση προκαλώντας βλάστηση σε συνθήκες μετά την πυρκαγιά όταν είναι άφθονοι πόροι φωτός, νερού και θρεπτικών ουσιών Keeley J. & Fotheringham C., (2000) , Pausas J. & Verdú M., (2005). Το θερμικό σοκ δεν αποτελεί ένδειξη ειδικά για τη φωτιά, καθώς η θέρμανση του εδάφους μπορεί επίσης να προκαλέσει βλάστηση αυτών των ίδιων ειδών σε άκαυτες τοποθεσίες με ανοιχτό, γυμνό ορυκτό έδαφος. Ο καπνός, από την άλλη πλευρά, φαίνεται να είναι ένα πολύ ειδικό στοιχείο βλάστησης και είναι ενδεικτικό μιας μάλλον συγκεκριμένης προσαρμογής στη φωτιά. Η βλάστηση που προκαλείται από τον καπνό σε είδη από οικοσυστήματα που δεν είναι επιρρεπή στη φωτιά έχει αναφερθεί ως αντίθετη απόδειξη Pierce et al. (1995), αλλά αυτό το συμπέρασμα δεν λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι ο καπνός είναι ένα σύνθετο μείγμα χιλιάδων χημικών, πολλές από τις οποίες εμφανίζονται σε διαφορετικά οικολογικά περιβάλλοντα και διεγείρουν πολλές φυτικές διεργασίες Keeley J. & Fotheringham C ., (2000).

Συνοψίζοντας την εξελικτική διαδικασία των φυτών έως σήμερα δημιουργήθηκαν τα ονομαζόμενα πυρόφυτα τα οποία χωρίζονται σε δύο κατηγορίες α) τα παθητικά β) τα ενεργητικά (πυράντοχα ή πυρόφιλα)

Τα παθητικά πυρόφυτα έχουν ιδιαίτερα μεγάλη αντοχή σε υψηλές θερμοκρασίες, αλλά και στις φλόγες. Η αντοχή τους αυτή οφείλεται στον παχύ τους φλοιό( φελλοφόρος δρυς), στο σκληρό ξύλο τους, που τα κάνει να αναφλέγονται δύσκολα, (ίταμος και άλλες δρύες), στην υψηλή περιεκτικότητα σε μεταλλικά στοιχεία στο ξύλο τους ( όπως στο αλμυρίκι), αλλά και στη φύλαξη των αναπαραγωγικών τους οργάνων στο έδαφος (όπως είναι οι φτέρες και τα γεώφυτα). Περιέχουν πολλούς χυμούς, οι οποίοι μπορεί να είναι λεπτόρρευστοι, σαν νερό και σχεδόν άοσμοι (παχύφυτα). Δεν έχουν ξερά μέρη. Έχουν ευλύγιστα φύλλα και χλωρά. Επιπλέον τα γεώφυτα της Μεσογειακής βλάστησης είναι σε λήθαργο την περίοδο των πυρκαγιών,  άρα πολύ δύσκολα επηρεάζονται και από τις φωτιές. Τα ενεργητικά πυρόφυτα έχουν λεπτά φύλλα, κλαριά με πτητικές ουσίες, ύλη που αντιστέκεται στην αποσύνθεση, νεκρά φύλλα και κλαδιά, που παραμένουν πάνω στο φυτό. Έχουν έντονη μυρωδιά, όταν συνθλίβονται, ενώ ο χυμός τους είναι παχύρρευστος, κολλώδης, με έντονη μυρωδιά. Ο κορμός τους ξεφλουδίζεται και ο φλοιός είναι ξηρός και αποσπάται εύκολα. Αυτά ενεργοποιούν τους αναπαραγωγικούς τους μηχανισμούς, αμέσως μετά τη φωτιά. Αυτό γίνεται μέσω της ριζοβλάστησης ή της πρεμνοβλάστησης, αλλά μπορεί να πραγματοποιηθεί και μέσω προστατευμένων σπόρων των οποίων η φυτρωτικότητα μπορεί να ενεργοποιηθεί με τη φωτιά ή τον καπνό. Το πεύκο είναι ένα από τα χαρακτηριστικά ενεργητικά πυρόφυτα, αφού δεν είναι ανταγωνιστικό φυτό και μη έχοντας ιδιαίτερες απαιτήσεις μπορεί να επιβιώνει και σε πολύ δύσκολες καταστάσεις.

Η εποχή του ανθρώπου: Ο ρόλος της φωτιάς στον προϊστορικό κόσμο

Τα πρώτα ανθρωποειδή (γένος Homo ) εμφανίστηκαν στην ανατολική Αφρική περίπου πριν 2,5 εκατομμύρια χρόνια και η φωτιά έχει ενσωματωθεί στενά σε πολλά στάδια της εξέλιξής τους. Πιστεύεται ότι η άνοδος του Homo erectus από τους πρώτους προγόνους του τροφοδοτήθηκε χάρη στην ικανότητα μαγειρέματος – δηλαδή τη χρήση φωτιάς Wrangham R. et al. (1999). Πράγματι, πρόσφατες μελέτες αναδεικνύουν την προτίμηση των μη ανθρώπινων προγόνων για μαγειρεμένα τρόφιμα  Wobber et al., (2008). Η υψηλότερη ενέργεια τροφής που παρέχει το μαγείρεμα, καθώς και τα αποτοξινωτικά αποτελέσματα της θέρμανσης (η οποία αύξησε την ποικιλία της διαθέσιμης τροφής), συνέβαλε σε ένα πλεονέκτημα φυσικής κατάστασης σε αυτούς τους πρώιμους ανθρώπους. Επιπλέον, το μαγείρεμα συνεπαγόταν καθυστέρηση στην κατανάλωση τροφίμων, η οποία απαιτούσε την ανάπτυξη κοινωνικών ικανοτήτων για την κατανομή εργασιών εντός της ομάδας (π.χ. συλλογή, συσσώρευση, μαγείρεμα, άμυνα, ακόμη και κλοπή), καθώς και το κοινωνικό αποτέλεσμα της συγκέντρωσης γύρω από τη νύχτα πυρκαγιές Pyne S., (1995). Αυτοί οι παράγοντες πιστεύεται ότι οδήγησαν στην εξέλιξη μεγάλων εγκεφάλων και σωμάτων, μικρών δοντιών, σύγχρονων αναλογιών άκρων και άλλων ανθρώπινων χαρακτηριστικών, συμπεριλαμβανομένων πολλών κοινωνικών πτυχών της ανθρώπινης συμπεριφοράς Wrangham et al., (1999). Πράγματι, με το μαλάκωμα των τροφίμων, η φωτιά είχε μεγάλη επίδραση στην επέκταση της διάρκειας ζωής του ανθρώπου πέρα από την ηλικία των δοντιών καλής ποιότητας. Αυτό μπορεί να ήταν πολύ σημαντικό στην κοινωνική οργάνωση, συμπεριλαμβανομένης της υπόθεσης όπου η «γιαγιά» σχετίζεται με τη φροντίδα των παιδιών με την κοινωνική ανάπτυξη και την ανθρώπινη εξέλιξη Hawkes K., (2004). Αυτοί οι πρώιμοι ανθρωποειδείς εξαπλώθηκαν από την Αφρική, διανέμοντας την διαθέσιμη τεχνολογία πυρκαγιάς τους. Πράγματι, η φωτιά προώθησε τη διασπορά των ανθρώπων επιτρέποντάς τους να αποικίσουν ψυχρότερα περιβάλλοντα και προστατεύοντάς τους από αρπακτικά. Υπάρχουν ενδείξεις για την ελεγχόμενη χρήση της φωτιάς από τον Homo erectus στην Αφρική (συστάδες αρχαίων εστιών) κατά την Κάτω Πλειστόκαινο James S,. (1989), περίπου πριν 1,5 εκατομμύρια χρόνια. Οι πρώτες μη αμφιλεγόμενες αποδείξεις από την Αφρική είναι από την Εγγύς Ανατολή κατά τη διάρκεια του Πρώιμου έως Μέσου Πλειστόκαινου (πριν 0,79 εκατ. έτη) (Goren-Inbar et al, (2004). Η λεπτομερής ανάλυση αυτού του αρχαιολογικού χώρου από την Εγγύς Ανατολή δείχνει ότι η πυρκαγιά χρησιμοποιήθηκε σε όλη την διάρκεια εποικισμού τους (περίπου 100.000 χρόνια), υποδηλώνοντας ότι η γνώση που είχαν αυτές οι ανθρωποειδείς για τη φωτιά τους επέτρεψε την χρησιμοποιήσουν κατά βούληση σε διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες Alperson N., (2008).

Κατά τη διάρκεια της Παλαιολιθικής και της Μεσολιθικής εποχής, η φωτιά χρησιμοποιήθηκε εκτενώς για αυτό έχει ονομαστεί «καλλιέργεια πυρκαγιάς» Bird R. et al. (2008). Αυτός ο όρος συνεπάγεται τη χρήση πυρκαγιάς για διάφορους λόγους: εκκαθάριση εδάφους για ανθρώπινα ενδιαιτήματα, διευκόλυνση των ταξιδιών, θανάτωση παρασίτων, κυνήγι, αναγέννηση φυτικών τροφών για ανθρώπους και ζώα, ακόμη και πόλεμο μεταξύ φυλών. Αυτές οι πρακτικές διαχείρισης γης είχαν βαθιές επιπτώσεις όχι μόνο στις συνθήκες πυρκαγιάς, αλλά και στο μοτίβο βλάστησης του τοπίου και τη βιοποικιλότητα. Αποτέλεσμα ήταν οι δασώδεις, κλειστοί θάμνοι και οι δασικές εκτάσεις να ανοίξουν ή να εκτοπιστούν εξ ολοκλήρου από ταχέως αναπτυσσόμενα ετήσια είδη που παρείχαν μεγαλύτερους πόρους σπόρων. Αυτές οι αλλαγές είχαν επίσης επίδραση στην λειτουργία του οικοσυστήματος. Για παράδειγμα, η καλλιέργεια πυρκαγιάς από Αυστραλούς Αβορίγινους δημιούργησε ψηφιδωτά τοπίου με λεπτόκοκκο τοπίο με μεγαλύτερη ποικιλομορφία μικρών ζώων και αυξημένη παραγωγικότητα κυνηγιού (Bird R. et al. 2008). Στην Καλιφόρνια (μεσογειακού κλίματος), όπου η γεωργία απέτυχε να αναπτυχθεί μέχρι τον ευρωπαϊκό αποικισμό, η χρήση της φωτιάς ήταν εκτεταμένη και πιστεύεται ότι δημιούργησε μια ανισορροπία που συνέβαλε στον γρήγορο αποικισμό των ξένων φυτών όταν έφτασαν οι Ευρωπαίοι Keeley J., (2002). Αυτή η αναμόρφωση των τοπίων έχει δημιουργήσει προβλήματα για τους οικολόγους που προσπαθούν να κατανοήσουν τα σύγχρονα τοπία. Η εξάπλωση των ανθρώπων, ίσως ταυτόχρονα με τις κλιματολογικές αλλαγές, συνέβαλε στη μαζική εξαφάνιση των μεγαφούνα, όπως τα μαμούθ και άλλα μεγάλα φυτοφάγα (δηλαδή, η εξαφάνιση του Πλειστόκαινου-Ολοκαινίου) Burney D. and Flannery T., (2005). Αυτή η εξαφάνιση θα είχε επίσης ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση καυσίμων και την επακόλουθη αλλαγή στη δραστηριότητα πυρκαγιάς, όπως υποδηλώνουν τα σύγχρονα αποτελέσματα των μεγαλύτερων χερσαίων θηλαστικών «megaherbivores». Στην πραγματικότητα, η καλλιέργεια πυρκαγιάς ήταν πιθανότατα απαραίτητη μετά την εξαφάνιση της μεγάλης πανίδας, όχι μόνο για το άνοιγμα δασικών εκτάσεων αλλά και για τη δημιουργία κατοικήσιμων περιβαλλόντων, καθώς επίσης και για τη μείωση των καταστροφικών πυρκαγιών που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τον άνθρωπο Burney D. & Flannery T., (2005), και επιπρόσθετα για την αύξηση των πόρων σπόρων που απαιτούνται καθώς οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να στραφούν σε μια δίαιτα που δεν εξαρτάται από το κρέας. Παρόλο που οι τεράστιες πυρκαγιές που προκλήθηκαν από εξωγήινη επίπτωση έχουν υποτεθεί ότι έχουν διαδραματίσει βασικό ρόλο στην ύφεση του “Pleistocene megafauna” στη Βόρεια Αμερική  Firestone et al. (2007), αυτή η άποψη αμφισβητήθηκε από τους Pinter N. & Ishman S., (2008) , οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η ανθρώπινη εμπλοκή είναι πολύ πιο πιθανή πηγή μαζικών πυρκαγιών αυτή τη στιγμή.

Η νεολιθική γεωργική επανάσταση απαιτούσε φωτιά για να αλλάξει τη φυσική βλάστηση από αιώνια τοπία σε ετήσιας βλάστησης κυριαρχούμενα τοπία. Έχει υποστηριχθεί ότι οι άνθρωποι προτιμούσαν να ζουν σε μέρη που είναι επιρρεπή σε πυρκαγιές, επειδή η παρείχε πλεονεκτήματα για το κυνήγι, την αναζήτηση τροφής, την καλλιέργεια και την κτηνοτροφία Pyne S., (1995). Ακόμα και σήμερα, πολλές γεωργικές και δασικές τεχνικές απαιτούν πυρκαγιά (π.χ., καλλιέργεια καψίματος). Τα αποδεικτικά στοιχεία του άνθρακα δείχνουν αυξήσεις της καύσης βιομάζας από τον τελευταίο μέγιστο παγετώνα (περίπου 21.000 χρόνια πριν από τη σημερινή ημερομηνία) έως την έναρξη της γεωργικής φάσης (περίπου 10.000 χρόνια πριν από τη σημερινή ημερομηνία) και αυτή η τάση συνδέεται με την κλιματική θέρμανση και την επέκταση της χερσαίας βλάστηση ως αποτέλεσμα της εξασθένησης των φύλλων πάγου Power et al. (2008). Αυτή η ανοδική τάση στην παγκόσμια δραστηριότητα πυρκαγιάς σταμάτησε με την άνοδο της γεωργίας, αν και έχει παρατηρηθεί μια σημαντική περιφερειακή διακύμανση στη συσσώρευση άνθρακα για αυτήν την περίοδο. Με την αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού σε όλη την ιστορία, η γεωργία επεκτάθηκε και τροποποίησε πολλά τοπία. Κατά το τελευταίο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, οι αυξανόμενοι πληθυσμοί τείνουν να περιορίζουν τα καύσιμα σε πολλά τοπία και να διαταράσσουν τη συνέχεια των καυσίμων λόγω των επιπτώσεων του συνδυασμού γεωργίας και κτηνοτροφίας. Η αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού ταυτόχρονα με την ξήρανση της Ολόκαινης εποχής έχει προκαλέσει μια συζήτηση σχετικά με το κατά πόσον σημαντικές τροποποιήσεις στη βλάστηση τα τελευταία 6000 έως 7000 χρόνια είναι περισσότερο αποτέλεσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων από ό, τι είναι κλιματικές αλλαγές. Ομοίως, είναι συχνά δύσκολο να γίνει διάκριση μεταξύ ανάφλεξης που προέρχονται από τον άνθρωπο έναντι φυσικών πηγών φωτισμού στις αλλαγές του καθεστώτος πυρκαγιάς της Ολόκαινης εποχής. Είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να γνωρίζουμε πώς μπορεί να φαινόταν τα τοπία χωρίς ανθρώπινο αντίκτυπο, γιατί η ανθρώπινη παρουσία στο τοπίο προηγείται της σύγχρονης βλάστησης και του κλίματος. Η άνοδος του ανθρώπινου πολιτισμού συνέβη ταυτόχρονα με την υπερθέρμανση της Ολόκαινης εποχής  και οι αλλαγές που βασίζονται στο κλίμα και στον άνθρωπο έχουν διαμορφώσει το τρέχον τοπίο μας. Σε παγκόσμια κλίμακα, τόσο οι κλιματολογικοί όσο και οι ανθρωπογενείς παράγοντες χρειάζονται για να εξηγήσουν τις παραλλαγές στην παγκόσμια καύση βιομάζας κατά τις δύο τελευταίες χιλιετίες ( Marlon J et al. 2008 ). Η μείωση του ιζήματος άνθρακα από το 1 μ.Χ. έως το 1750 μ.Χ. αποδίδεται στην παγκόσμια ψύξη, με τη χαμηλότερη καύση βιομάζας κατά τη Μικρή εποχή του πάγου (1400-1800 μ.Χ.), καθώς και την αυξημένη έκταση που αφιερώνεται στη γεωργία. Ωστόσο, η απότομη αύξηση στη συνέχεια μπορεί να εξηγηθεί μόνο με εκθετικές αυξήσεις στην αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού ( Marlon J et al. 2008 ). Οι χρονικές κλίμακες αλλάζουν επίσης τη σχετική σημασία του ανθρώπου έναντι των κλιματολογικών επιπτώσεων στα συστήματα πυρκαγιάς. Για παράδειγμα, η πυκνότητα του πληθυσμού και η πυρκαγιά σχετίζονται με την Κολομβιανή αμερικανική κοινωνία Delcourt H., (1997) & Keeley J., (2002), και τα τελευταία 500 χρόνια, στην Παταγονία, οι κλιματολογικές επιρροές των συνθηκών πυρκαγιάς είναι σημαντικές βραχυπρόθεσμα με βάση  την ετήσια μεταβλητότητα, αλλά ο ρόλος των ανθρώπων εμφανίζεται όταν εξετάζεται για δεκαετίες και αιώνες Veblen T. et al., (1999). Αυτό που είναι σαφές είναι ότι οι άνθρωποι έχουν επηρεάσει τις συνθήκες πυρκαγιάς εδώ και χιλιετίες, και οι αλλαγές στις ανθρώπινες κοινωνίες (π.χ. από ντόπιους σε Ευρωπαίους, από την προϊστορική σε μεταβιομηχανική κ.λπ.) σημαίνουν αλλαγές στις συνθήκες πυρκαγιάς. Πράγματι, σε εύκρατα οικοσυστήματα, υπάρχουν σαφείς και συνεπείς αλλαγές στις συνθήκες πυρκαγιάς καθώς οι κοινωνίες κυνηγιού και συλλογής μετακινούνται σε κοινωνίες βοσκής και στη συνέχεια σε βιομηχανικές κοινωνίες, αν και αυτές οι αλλαγές ενδέχεται να έχουν συμβεί σε διαφορετικούς χρόνους σε διαφορετικά μέρη του κόσμου Nowacki  J. & Abrams M. et all., (2008).

Ο σύγχρονος κόσμος: Μια εποχή ραγδαίων αλλαγών στα συστήματα πυρκαγιάς

Ενώ οι άνθρωποι έχουν αλλάξει τις συνθήκες πυρκαγιάς από την πρώιμη ιστορία τους, οι τελευταίες δεκαετίες χαρακτηρίζονται από αλλαγές σε συνθήκες ταχείας πυρκαγιάς ως αποτέλεσμα σημαντικών αλλαγών στον ανθρώπινο πληθυσμό, ιδίως όσον αφορά την ανάπτυξη, τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες και τη διαχείριση της γης. Ο ρυθμός αυτών των αλλαγών είναι πιθανώς άνευ προηγουμένου στην ιστορία, ανεξάρτητα από την κατεύθυνση, και η μελλοντική παγκόσμια αλλαγή που πιθανότατα θα περιλαμβάνει περαιτέρω αλλαγές στις συνθήκες πυρκαγιάς. Σε παγκόσμια κλίμακα, η κατεύθυνση και τα βασικά αίτια αυτών των αλλαγών παρουσιάζουν εξαιρετική ποικιλομορφία και απαιτούν μια περιφερειακή προσέγγιση στο πρόβλημα πυρκαγιάς. Κατά τον 20ο αιώνα, τα συστήματα πυρκαγιάς σε εύκρατα γεωγραφικά πλάτη άλλαξαν με διαφορετικούς τρόπους που σχετίζονται τόσο με τα χαρακτηριστικά του οικοσυστήματος όσο και με τις αλλαγές στη χρήση γης. Στη Μεσογειακή Ευρώπη, η εκβιομηχάνιση οδήγησε στη μετακίνηση των ανθρώπων από τις αγροτικές περιοχές σε βιομηχανικά κέντρα, και συνεπώς την ξαφνική εγκατάλειψη των αγροκτημάτων και την ταυτόχρονη μείωση της πίεσης των βοοειδών (χωρίς αντικατάσταση από φυσικούς βοσκότοπους). Αυτή η μετατόπιση της χρήσης γης, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των δενδροφυτειών (κυρίως πυκνών κωνοφόρων), αύξησε σημαντικά τη συσσώρευση καυσίμων, με αποτέλεσμα μεγάλες καταστροφικές πυρκαγιές, όπως αντανακλάται στη μεγάλη αύξηση των τελευταίων δεκαετιών στην ποσότητα των καμένων περιοχών ετησίως Pausas J., (2004). Κατά την ίδια περίοδο, τα δάση των Δυτικών ΗΠΑ παρουσίασαν επίσης αύξηση των  καυσίμων ως αποτέλεσμα μιας πολύ αποτελεσματικής πολιτικής για την καταπολέμηση της πυρκαγιάς που απέκλεισε τις πυρκαγιές για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα. Αυτή η «επιτυχία», σε συνδυασμό με αμφισβητήσιμες πρακτικές υλοτομίας, προκάλεσε ασυνήθιστα υψηλή συσσώρευση καυσίμων. Τα ιστορικά δεδομένα επιφανειακής πυρκαγιάς υψηλής συχνότητας και χαμηλής σοβαρότητας αντικαθίστανται τώρα με πυρκαγιές χαμηλής συχνότητας και υψηλής έντασης που δεν βρίσκονται στο ιστορικό εύρος μεταβλητότητας για αυτά τα οικοσυστήματα. Αντιθέτως, στις ανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες, η καταστολή της πυρκαγιάς έχει μετατοπίσει δάση βελανιδιάς και πεύκου σε μεσοφυτικά σκληρά ξύλα, μειώνοντας κατά συνέπεια τη δυνατότητα αναφλεξιμότητας και πυρκαγιάς Nowacki  G. & Abrams (2008). Ταυτόχρονα, στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική, την Αυστραλία και αλλού, οι αστικές περιοχές έχουν επεκταθεί σταθερά σε περιοχές άγριας περιοχής, παράγοντας περισσότερες πηγές ανάφλεξης (εμπρησμός και τυχαία) και εκθέτοντας περισσότερους ανθρώπους σε πυρκαγιές. Όπου οι πληθυσμοί έχουν επεκταθεί σε φυσικά υψηλής έντασης οικοσυστήματα πυρκαγιάς, όπως σε πολλές περιοχές μεσογειακού κλίματος, το αποτέλεσμα ήταν συχνά καταστροφικό. Για παράδειγμα, την πρόσφατη απώλεια ανθρώπινων ζωών και περιουσίας στην Ελλάδα, την Καλιφόρνια, τη Χιλή και την Αυστραλία. Η επέκταση του πληθυσμού σε αυτά τα οικοσυστήματα που είναι επιρρεπή σε πυρκαγιά, είχε επίσης ανεπιθύμητες επιπτώσεις στους φυσικούς πόρους. Ιδιαίτερα σημαντικές συνέπειες είχαν οι θάμνοι στη δυτική Βόρεια Αμερική, οι οποίοι αν και τις διαχειρίζονται οι πολιτικές καταστολής πυρκαγιάς, έχουν υποστεί συχνότερες πυρκαγιές, εν μέρει λόγω περισσότερων ανθρώπινων αναφλέξεων Knapp P. (1998) & Keeley J. et al. (1999). Αυτά τα οικοσυστήματα είναι ευαίσθητα σε σύντομα διαστήματα επιστροφής πυρκαγιάς και έχουν υποστεί μετατροπή τύπου από γηγενείς θάμνους σε ετήσια λιβάδια. Αυτό έχει συμβεί στην Καλιφόρνια, όπου μεγάλα τμήματα του τοπίου κυριαρχούνται τώρα από μια διαφορετική συλλογή από ξενικά λιβαδικά είδη Keeley J., (2006). Η ανθρωπογενής επίδραση της αντικατάστασης της γηγενούς ξυλώδους βλάστησης με ξένα είδη ποώδη έχει αποσταθεροποιήσει αυτά τα οικοσυστήματα με πολλούς τρόπους. Αυτές οι αλλαγές μπορεί να μειώσουν το βιότοπο της γηγενούς πανίδας, να επεκτείνουν τη διάρκεια της εποχής της φωτιάς, να αλλάξουν λειτουργικούς τύπους φυτών από θάμνους βαθιάς ρίζας σε χόρτα με ρηχή ρίζα που επηρεάζουν τη σταθερότητα της λεκάνης απορροής και να μειώσουν το δυναμικό αποθήκευσης άνθρακα. Σε πολλά τροπικά δάση με πλατύφυλλα δάση, οι πυρκαγιές απουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό από το τελευταίο μέγιστο παγετώνα  Bush et al. (2004). Οι άνθρωποι έχουν βρει, ωστόσο, ότι αφήνοντας τα επιφανειακά καύσιμα να στεγνώσουν, μπορούν να εκμεταλλευτούν τη φωτιά μέσω της αποψίλωσης. Αν και η αποψίλωση των δασών επεκτείνει το γεωργικό και δασικό δυναμικό (Cochrane et al. 1999 ) μιας περιοχής, επηρεάζει επίσης τους προϋπολογισμούς άνθρακα (Mouillot & Field 2005). Αυτές οι πρακτικές διαχείρισης της γης και οι ακραίες ξηρασίες που σχετίζονται με τα περιοδικά γεγονότα του φαινομένου El Niño που έχουν οδηγήσει σε μαζική απώλεια δασικών περιοχών, όπως δείχνουν οι σημαντικές απώλειες μετά τις πυρκαγιές του 1997 στην Ινδονησία. Οι πυρκαγιές της Ινδονησίας έθεσαν σαφώς τις πυρκαγιές σε παγκόσμιο πλαίσιο: κατά τη διάρκεια της καύσης, ο ρυθμός αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα διπλασιάστηκε και έφτασε στα υψηλότερα επίπεδα που καταγράφηκαν. Οι εκπομπές άνθρακα από αυτές τις πυρκαγιές αποτελούσαν το 13% έως 40% των παγκόσμιων μέσων ετήσιων εκπομπών από ορυκτά καύσιμα, αλλά προέρχονταν από μια σχετικά μικρή περιοχή του κόσμου (Page et al. 2002). Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η μεγάλη ποσότητα άνθρακα προήλθε όχι μόνο από καύση δέντρων αλλά και από καύση τύρφης. Αν και τα βαθιά στρώματα τύρφης είναι άφθονα στην περιοχή, γενικά αποτυγχάνουν να καούν, αλλά λόγω αλλαγών στη χρήση γης – σε αυτήν την περίπτωση, αποστράγγιση για ανάπτυξη γης ή γεωργία – αυτή η τύρφη μετατράπηκε σε διαθέσιμα καύσιμα. Οι επιπτώσεις αυτών των μεγάλων πυρκαγιών στη βιοποικιλότητα και σε άλλους φυσικούς πόρους δεν έχουν ακόμη αξιολογηθεί πλήρως. Η μαζική πυρκαγιά το 1988 στο Εθνικό Πάρκο Yellowstone – το πρώτο εθνικό πάρκο στον κόσμο – σηματοδότησε ένα σημαντικό ορόσημο στην πρόσφατη ιστορία πυρκαγιάς. Η πυρκαγιά διήρκεσε περισσότερο από τρεις μήνες και κατανάλωσε περισσότερα από 1.400.000 εκτάρια Wallace L., (2004). Παρά τη μεγάλη επένδυση σε δραστηριότητες καταστολής της φωτιάς (120 εκατομμύρια δολάρια, 25.000 πυροσβέστες), η φωτιά του Yellowstone εξαφανίστηκε μόνο όταν άρχισε να πέφτει χιόνι στα μέσα Σεπτεμβρίου. Ένα ευρέως κοινό συμπέρασμα είναι ότι η φωτιά του Yellowstone ήταν ένα φυσικό γεγονός, ένα που συμβαίνει σε ένα διάστημα περιστροφής 200 έως 300 ετών σε αυτά τα οικοσυστήματα πυρκαγιάς. Αυτά τα δάση είναι ανθεκτικά σε τέτοιες πυρκαγιές και εντός της πρώτης δεκαετίας μετά την πυρκαγιά, οι κοινότητες φυτών και ζώων έφτασαν καλά στη σύνθεσή τους Wallace L., (2004). Τα αποδεικτικά στοιχεία του δακτυλίου και οι συσσωρεύσεις γύρης και άνθρακα εδώ και χιλιετίες δείχνουν ότι σε πολλά μέρη τέτοιες μαζικές πυρκαγιές εμφανίστηκαν φυσικά σε όλη S. τη Ολόκαινη εποχή Romme W. & Despain D. (1989), Millspaugh S. et al. (2000).

Έτσι, παρά την ιστορία της εντατικής διαχείρισης για την καταστολή της πυρκαγιάς, αυτό το τοπίο φαίνεται να είναι ένα από τα λίγα οικοσυστήματα που εξακολουθούν να λειτουργούν εντός του ιστορικού του καθεστώτος πυρκαγιάς Johnson E. et al. (2001). Η φωτιά στο Yellowstone ήταν ίσως η πρώτη φωτιά που μεταδόθηκε σε όλο τον κόσμο στα μέσα ενημέρωσης. Πριν από μια άλλη εμβληματική πυρκαγιά, την πυρκαγιά του Ash Wednesday, που έκαψε περίπου 500.000 εκτάρια στη νοτιοανατολική Αυστραλία το 1983. Επιπλέον είναι καταγεγραμμένο ότι Σχεδόν το 85% των πυρκαγιών στις Ηνωμένες Πολιτείες προκαλούνται από ανθρώπους και προκύπτουν από φωτιές άφησε αφύλακτες κατά την κατάσβεση, το κάψιμο των συντριμμιών, τη χρήση του εξοπλισμού και δυσλειτουργίες, τα τσιγάρα που πετάνε από αμέλεια, και εκ τους προθέσεως εμπρησμούς. Ο αριθμός των πυρκαγιών στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου αυξήθηκε κατά 30,5%. Το 2019 από το προηγούμενο έτος, ενώ η αποψίλωση των δασών αυξήθηκε κατά 85%, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία που δημοσίευσε το διαστημικό ερευνητικό πρακτορείο INPE (Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας) της Βραζιλίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι Το Παγκόσμιο Ταμείο Άγριας Ζωής εκτιμά ότι το 17% του τροπικού δάσους του Αμαζονίου έχει χαθεί τα τελευταία 50 χρόνια, η ζημιά όμως είναι μη αναστρέψιμη γιατί μαζί του πάνω από 2 εκατομμύρια άγρια ζώα πεθαίνουν στις πυρκαγιές της Βολιβίας. Οι πυρκαγιές της Αυστραλίας που ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 2019 και έσβησαν τον Μάρτιο του 2020 εκτιμάται ότι έκαψαν περίπου 18.636.079 εκτάρια και πιθανές αιτίες αποτέλεσαν είτε οι κεραυνοί που προκαλούν το 50% των πυρκαγιών της Αυστραλίας είτε ανθρώπινες δραστηριότητες που είναι από αμέλεια είτε από πρόθεση προκάλεσαν πυρκαγιές.

Αυτά τα γεγονότα έθεσαν το ζήτημα των πυρκαγιών στο μυαλό πολλών επιστημόνων και διαχειριστών γης παγκοσμίως. Σε απάντηση σε αυτά τα γεγονότα, η επιστήμη της φωτιάς έχει τοποθετηθεί σε μια ανοδική πορεία που οδηγεί σε ουσιαστικές αλλαγές στην κατανόηση της φωτιάς ως φυσικής διαδικασίας οικοσυστήματος Bond W. & Keeley J., (2005). Αυτές οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι έχουν αφήσει ένα μεγάλο αποτύπωμα σε φυσικά συστήματα πυρκαγιάς σε όλες τις γωνιές του πλανήτη.

Διαβλέποντας το μέλλον – Ζώντας με πυρκαγιές

Καταρχήν δεν μπορούμε να το φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς πυρκαγιές.  Οι πυρκαγιές έχουν διαμορφώσει τον κόσμο μας από πολύ πριν εμφανιστούν οι άνθρωποι. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τους βιοτόπους μας, όσον αφορά τις προσαρμογές και την κατανομή των οικοσυστημάτων, χωρίς να συμπεριλάβουμε τη φωτιά ως διαδικασία στη φυσική ιστορία και εξέλιξη του πλανήτη μας. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της Γης, η φωτιά ήταν αναπόσπαστο μέρος της εξέλιξης της χλωρίδας και της πανίδας και ανταποκρίνεται μέσω διαδικασιών ανατροφοδότησης σε αλλαγές στο κλίμα και στις παλαιοατμοσφαιρικές παραλλαγές. Οι άνθρωποι είχαν σοβαρές επιπτώσεις στα συστήματα πυρκαγιάς, κυρίως με την αύξηση της συχνότητας της φωτιάς και την καταστροφικότητά της στα οικοσυστήματα. Αν και οι άνθρωποι έχουν προσαρμόσει τη φωτιά για δική τους χρήση, η φωτιά συχνά γίνεται πιο καταστροφική από την προβλεπόμενη, και υπάρχει μια βαθιά ανάγκη τόσο για καλύτερη κατανόηση από τον άνθρωπο των σχέσεων πυρκαγιάς όσο και για μια υγιή ισορροπία μεταξύ των αναγκών διαχείρισης γης και της βιωσιμότητας των φυσικών οικοσυστημάτων. Ένα δύσκολο μάθημα είναι ότι αν και υπάρχει μεγάλη εκτίμηση της μακράς εξελικτικής ιστορίας της πυρκαγιάς σε πολλά οικοσυστήματα, δεν μπορεί να υποτεθεί ότι τα συστατικά αυτών των συστημάτων που προσαρμόζονται σε όλες τις περιοχές της δραστηριότητας της φωτιάς. Με άλλα λόγια, κανένα είδος δεν είναι προσαρμοσμένο στη φωτιά. Μάλλον,  τα είδη προσαρμόζονται σε ένα συγκεκριμένο καθεστώς πυρκαγιάς, και οι αποχωρήσεις από αυτό το καθεστώς μπορούν να έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στη βιωσιμότητα πολλών συστατικών του οικοσυστήματος. Ένα επιτακτικό ερώτημα είναι αν είμαστε διατεθειμένοι να διαχειριστούμε τις συνθήκες πυρκαγιάς ώστε να ταιριάζουν στις σημερινές και μελλοντικές κοινωνικές απαιτήσεις. Ιδιαίτερα κρίσιμη είναι να μάθουμε πώς να διαχειριζόμαστε τις πυρκαγιές σε άγριες εκτάσεις με τρόπο που μειώνει τους κινδύνους πυρκαγιάς στα ανθρώπινα κέντρα πληθυσμού και ταυτόχρονα επιτρέπει τη βιωσιμότητα των πόρων που είναι σημαντικοί για τη φυσική σταθερότητα των βιοτόπων και των λεκανών απορροής. Η εξισορρόπηση αυτών των στόχων είναι πιο δύσκολη για ορισμένα οικοσυστήματα παρά για άλλα. Τα δάση κωνοφόρων των Δυτικών ΗΠΑ είναι ένα πρωταρχικό παράδειγμα όπου οι πρακτικές διαχείρισης (συχνή καύση με συνταγή) είναι συμβατές τόσο με τη μείωση των κινδύνων πυρκαγιάς όσο και με την προστασία των πόρων και αυτή η γενίκευση μπορεί να ισχύει για όλα τα οικοσυστήματα που έχουν εξελιχθεί υπό καθεστώς πυρκαγιάς συχνής, χαμηλής έντασης επιφανειακές πυρκαγιές. Αντίθετα, σε θάμνους με πυρκαγιές σε διαφορετικά μέρη του κόσμου όπως η Νότια Αυστραλία, Bradstock et  all 1998 , Keeley J., (2006). Η μελλοντική αβεβαιότητα είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ των πυρκαγιών και της κλιματολογικής αλλαγής που προκαλείται από ανθρωπογενείς συνθήκες. Η υπερθέρμανση του κλίματος, με τη δυνατότητα αύξησης της συχνότητας των ακραίων ξηρασιών, μπορεί να διευκολύνει την εξάπλωση των πυρκαγιών. Ωστόσο, η θέρμανση μπορεί επίσης να μειώσει τη δραστηριότητα της φωτιάς καθώς υψηλότερες θερμοκρασίες μπορεί να αυξήσουν ή να μειώσουν τα καύσιμα, ανάλογα με διαδικασίες όπως η αποσύνθεση και να αλλάξουν τη συνέχεια του καυσίμου με πολύ διαφορετικούς τρόπους σε διαφορετικά οικοσυστήματα Pausas  J. & Bradstock R., (2007). Οι τρέχουσες προβλέψεις των μελλοντικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη δραστηριότητα πυρκαγιάς εστιάζουν συχνά σε ένα χαρακτηριστικό του συστήματος, όπως η κατάσταση καυσίμου. Καθώς οι μελέτες παγκόσμιας αλλαγής επεκτείνουν το πεδίο εφαρμογής τους πέρα από το κλίμα, θα δούμε καθεστώτα πυρκαγιάς στο πλαίσιο ενός περιβάλλοντος πολλών παραγόντων και θα μάθουμε περισσότερα για το πώς αλληλοεπιδρούν με μια πληθώρα διαδικασιών οικοσυστήματος.

Σύμφωνα με το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών μεγάλης κλίμακας, η αυξανόμενη ανησυχία του κοινού είναι εμφανής από την αξιολόγηση των παρελθόντων και τωρινών επιπτώσεών τους στον πληθυσμό γενικά. Πολλές και ποικίλες αναφορές μέσων δείχνουν τις εξαιρετικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών. Καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που προκαλούνται από εκκένωση, σωματικούς τραυματισμούς και, στη χειρότερη περίπτωση, απώλεια ανθρώπινων ζωών καλύπτονται εκτενώς στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία επιπλέον απαριθμούν περιβαλλοντικές ζημιές και αριθμούς για τους αριθμούς που εμπλέκονται στις επιχειρήσεις καταστολής, πυροσβέστες, εθελοντές, στρατιωτικούς και χερσαίους πόρους κ.α. Οι αποκλεισμένοι δρόμοι και οι σιδηροδρομικές γραμμές, η περικοπή ηλεκτρικών, κινητών και χερσαίων τηλεφωνικών γραμμών, η καταστροφή σπιτιών και βιομηχανιών και ο τρόπος ζωής πολλών κοινοτήτων είναι ετήσιες ειδήσεις και η ισορροπία της καταστροφής που προκαλείται από την πυρκαγιά οδηγεί σε πληθώρα άρθρων και στα ΜΜΕ αλλά και σε επιστημονικές δημοσιεύσεις όπου με μια απλή αναζήτηση μπορούμε να δούμε το μέγεθος του προβλήματος που είναι πλέον μη βιώσιμο.

Προτεινόμενες λύσεις

Η προστασία από δασικές πυρκαγιές βασικά απαιτεί δύο μεθόδους δράσης, την καταστολή και την πρόληψη. Η καταστολή έχει φτάσει σε σημαντικά επίπεδα επαγγελματισμού και αποτελεσματικότητας  μέσα από τις κρατικές αλλά και τις διακρατικές συνεργασίες τα οποία είναι εμφανές από τη σημαντική μείωση της μέσης επιφάνειας που καίγεται όπως έχουμε δει. Όμως το μειονέκτημα των συσσωρευμένων καυσίμων, μερικά από τα οποία είναι εξαιρετικά εύφλεκτα  απαιτούν επιπλέον πόρους ώστε να μειωθεί και η ανησυχητική τους επίδραση στην ασφάλεια των χερσαίων πυροσβεστικών μονάδων. Το κύριο μέλημα που πρέπει να επιλυθεί είναι η πρόληψη.

Υπενθυμίζουμε μερικά από τα μέτρα πρόληψης:

• Αειφορική διαχείριση των δασών
• Οι ιδιοκτήτες να είναι υπεύθυνοι για την τεχνική και υλική διαχείριση της έκτασης
• Προγραμματισμός εργασιών των δασών στο πλαίσιο της διαχείρισης γης σύμφωνα με μελέτες των δασικών υπηρεσιών
• Προώθηση εμπορικής δασοκομίας και συναφών κοινωνικών και οικονομικών τομέων
• Δημιουργία απασχόλησης και ανάπτυξη αγροτικών περιοχών
• Επιπλέον, η απαίτηση των ιδιοκτητών και των ιδρυμάτων να συμμορφώνονται με το υποχρεώσεις που επιβάλλονται από τις οδηγίες πολιτικής προστασίας και τους νόμους για δασικές πυρκαγιές σε σχέση με τα τοπικά σχέδια και αυτοπροστασίας, που προϋποθέτει ριζική αλλαγή στις μελλοντικές τάσεις σχετικά με τις κοινωνικές οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών.
• Αναδάσωση με πυράντοχα είδη και όχι πυρόφιλα
• Περιβαλλοντική εκπαίδευση πολιτών
• Μέτρα φύλαξης σε περιοχές με αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς
• Δεν καίμε ξερά χόρτα, κλαδιά, καλάμια και σκουπίδια στην ύπαιθρο
• Δεν πετάμε ποτέ αναμμένα τσιγάρα και σπίρτα, από το παράθυρο του αυτοκινήτου ή όταν βρισκόμαστε στο δάσος
• Δεν αφήνουμε σκουπίδια στο δάσος. Υπάρχει κίνδυνος ανάφλεξης
• Δεν προβαίνουμε σε χρήση βεγγαλικών και πυροτεχνημάτων σε περιοχές που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από δασικές εκτάσεις
• Δεν σταθμεύουμε ποτέ το όχημά μας σε σημεία που υπάρχουν ξερά χόρτα. Ο καταλύτης των αυτοκινήτων διατηρείται υπερθερμασμένος για αρκετό χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σοβαρός κίνδυνος έναρξης πυρκαγιάς
• Έχουμε υπόψη μας ότι οι σπινθήρες που προκαλούνται από την εξάτμιση όλων των τύπων των οχημάτων μπορούν να προξενήσουν πυρκαγιά
• Πάντα συμμορφωνόμαστε με τις απαγορευτικές πινακίδες πρόσβασης στο δάσος σε περιόδους υψηλού κινδύνου.

Γράφει ο Μιλτιάδης Δάλαρης

Msc Δασοπόνος – Περιβαλλοντολόγος

eranistis.net/