Ήρθε η ώρα να επαναξιολογήσουμε τον κατασταλτικό χαρακτήρα του μηχανισμού πυροπροστασίας και τα οικονομικά του μεγέθη, και να βάλουμε σε άμεση προτεραιότητα την πρόληψη.
Η λήξη της φετινής αντιπυρικής περιόδου βρίσκει τη χώρα μας με 1,5 εκατ. στρ. καμένων εκτάσεων, τον δεύτερο χειρότερο απολογισμό των τελευταίων 20 ετών. Αντίστοιχα, το 2021 υπήρξε το θερμότερο καλοκαίρι των τελευταίων 30 χρόνων στην Ευρώπη, σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό οργανισμό Copernicus. Με την κλιματική κρίση να επιδρά καθοριστικά πλέον στην αύξηση της έντασης των πυρκαγιών στη Μεσόγειο, διαπιστώνουμε ότι οι μεγαπυρκαγιές ήρθαν για να μείνουν. Για ακόμα μια χρονιά, αποδείχθηκε ότι ο μηχανισμός καταστολής, έχει συγκεκριμένα όρια που μόλις τα ξεπεράσει, καταρρέει. Στο πλαίσιο αυτό, και με αφορμή τη θλιβερή, σε καμένες εκτάσεις, τελευταία αντιπυρική περίοδο, είναι επιτακτική ανάγκη να ληφθούν άμεσα πολιτικές αποφάσεις, προκειμένου να δοθεί προτεραιότητα στην πρόληψη, η οποία θα υποβοηθήσει την καταστολή.
Η κλιματική κρίση, ωστόσο, δεν αποτελεί, τη μόνη εξήγηση για όλα τα δεινά των πυρκαγιών. Όταν το 2021 οι συλλήψεις και τα βεβαιωθέντα πρόστιμα για πυρκαγιές από αμέλεια ήταν 258, ενώ από πρόθεση μόνο 29, είναι σαφές ότι είμαστε αντιμέτωποι και με ένα ζήτημα κοινωνικό. Επίσης, η απουσία δασικής διαχείρισης σε συνδυασμό με την έλλειψη των απαραίτητων πόρων προς αυτή την κατεύθυνση είναι, αντίστοιχα, θέμα κυβερνητικών αποφάσεων.
Τα βασικά αίτια των ενάρξεων των πυρκαγιών παραμένουν αμιγώς ανθρωπογενή, και αυτός είναι ένας ακόμα λόγος που είναι απαραίτητες οι γενναίες πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις για επένδυση στην πρόληψη.
Μεταξύ 2016-2020, το 84% των πόρων πάνε στην καταστολή και μόνο το 16% στην πρόληψη
Για να γίνει η πρόληψη πράξη, δεν χρειάζονται μόνο πόροι αλλά και η κατανομή τους στους αρμόδιους φορείς και υπηρεσίες με όρους διαφάνειας και λογοδοσίας. Τα στοιχεία της έρευνας που διεξάγει το WWF Ελλάς με εταίρο το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR), στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund των EEA Grants είναι χαρακτηριστικά:
- Για την περίοδο 2016-2020 τo 84% των πόρων κατευθύνθηκε στην καταστολή και μόλις το 16% στην πρόληψη, δηλαδή 771.213.375€ έναντι 149.343.062 €.
- Την ίδια ώρα, η Δασική Υπηρεσία που καλείται να φέρει εις πέρας το κύριο βάρος της πρόληψης, μέσω της δασικής διαχείρισης, αντιμετωπίζει τα τελευταία 20 χρόνια, μειώσεις προσωπικού της τάξεως του 53% και μειώσεις πόρων της τάξεως του 80%.
- Απουσία ελέγχου για την αξιοποίηση των διαθέσιμων κονδυλίων από τους ΟΤΑ, αλλά και διάθεση κονδυλίων με ασαφή ή ανεπαρκή κριτήρια. Επιπλέον, παντελής απουσία τοπικών αντιπυρικών σχεδίων που θα τεκμηρίωναν με επιστημονικό τρόπο τις ανάγκες.
- Σημαντικοί πόροι παραμένουν αδιάθετοι ή δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν εξαιτίας αδυναμίας ή αδιαφορίας των δικαιούχων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα 30 εκατ. ευρώ του Υπομέτρου 4.3.3 του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 που τελικά δεν θα απορροφήσουν οι Περιφέρειες για διάνοιξη και βελτίωση δασικών οδών.
- Εμμονή στην καταστολή σε επιχειρησιακό, αλλά και χρηματοοικονομικό επίπεδο για τα επόμενα χρόνια. Συγκεκριμένα, περίπου 1,8 δισ. ευρώ σχεδιάζεται να διατεθούν μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027 για τις ανάγκες της Πολιτικής Προστασίας με έμφαση στην καταστολή, χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη μελέτη κόστους-οφέλους, οικονομικός απολογισμός των προηγουμένων ετών και μελέτες τεκμηρίωσης της σκοπιμότητας και των αναμενόμενων αποτελεσμάτων των προτεινόμενων δαπανών στη μείωση των δασικών πυρκαγιών.
- Ανεπίτρεπτες καθυστερήσεις στη διάθεση ακόμα και των λιγοστών πόρων που αποδίδονται για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ετήσιοι και άρα επαναλαμβανόμενοι πόροι προς Δήμους και Δασαρχεία αποδίδονται πάντα μόλις λίγες μέρες πριν την εκάστοτε αντιπυρική περίοδο με αποτέλεσμα οι αρμόδιοι να μην μπορούν να ολοκληρώσουν εγκαίρως τις διαδικασίες αξιοποίησης τους.
- Κενά στη διαφάνεια και τη λογοδοσία σχετικά με τους πόρους της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας. Ο ν. 4662/2020 (άρθρο 53) θεσμοθετεί συνθήκες «άβατου» για τον κοινωνικό έλεγχο του ύψους και της διαχείρισης πόρων που κατευθύνονται στην πρόληψη και την καταστολή των φυσικών καταστροφών. Η επίκληση των λόγων εθνικής ασφάλειας αποτελεί συνήθης αιτιολόγηση για τη διαβάθμιση της πληροφορίας αλλά είναι απορίας άξιο ποια ακριβώς «εθνικά συμφέροντα» διασφαλίζονται από την απόκρυψη των κονδυλίων που διατίθενται στην αντιμετώπιση πυρκαγιών, σεισμών, πλημμυρών κ.λπ.
Με στόχο την πρόληψη
Μόλις 166 μέρες απομένουν μέχρι την επόμενη αντιπυρική περίοδο. Εάν δεν θέλουμε να γίνουμε πάλι μάρτυρες καμένων εκτάσεων, ζώων και περιουσιών και αν δεν θέλουμε ξανά να απειληθούν ανθρώπινες ζωές, θα πρέπει η πρόληψη των δασικών πυρκαγιών να γίνει άμεσα πράξη, μέσα από τα παρακάτω βήματα:
- Ενίσχυση των αρμόδιων φορέων με προσωπικό, μέσα και πόρους, για αποτελεσματικότερη δασική διαχείριση.
- Ολοκληρωμένη ανάλυση των αιτιών των πυρκαγιών σε τοπικό επίπεδο και προσαρμογή του αντιπυρικού σχεδιασμού στο πρόβλημα, ώστε να αποφεύγεται η αποσπασματικότητα στην κατανομή των πόρων και να επιτυγχάνεται η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αποδοτικότητα των πόρων που διατίθενται στη δασοπυροπροστασία.
- Αντιμετώπιση των νομοθετικών κενών (π.χ. δασικοί χάρτες) με σκοπό την αποτροπή αλλαγών χρήσης γης.
- Σύνταξη κοινών σχεδίων αντιπυρικής προστασίας μεταξύ των συναρμόδιων φορέων σε τοπικό επίπεδο που να τεκμηριώνουν τις ανάγκες πρόληψης, ώστε ακόμα και αυτοί οι λιγοστοί πόροι που προορίζονται για την πρόληψη να αξιοποιούνται σωστά.
- Οικονομοτεχνική μελέτη κόστους-οφέλους για την πρόληψη, την καταστολή και την αποκατάσταση και ετήσιος οικονομικός απολογισμός. Η βελτίωση της διαφάνειας θα οδηγήσει σε καλύτερη αξιοποίηση των πόρων και επομένως σε καλύτερα αποτελέσματα στη δασοπυροπροστασία και στη θωράκιση της κοινωνίας απέναντι στις δασικές πυρκαγιές.
- Πλήρης διαφάνεια και λογοδοσία σε όλα τα επίπεδα αποφάσεων και τεκμηρίωσης αναγκών, ώστε οι πολίτες να ξέρουν πού πάει κάθε ευρώ που πληρώνουν και πώς αυτό πιάνει τόπο. Οι δράσεις Πολιτικής Προστασίας θα πρέπει να είναι απολύτως διαφανείς και να υφίστανται λογοδοσία σε κάθε στάδιο. Άλλωστε η αποστολή του Εθνικού Συστήματος Πολιτικής Προστασίας έγκειται στη διαχείριση φυσικών ή τεχνολογικών καταστροφών εν καιρώ ειρήνης και δεν αφορά ζητήματα εθνικής ασφάλειας, που ενδεχομένως να αιτιολογούσαν τη διαβάθμιση της σχετικής πληροφορίας.
- Συστηματική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών.
«Για ακόμα μια χρονιά είδαμε να ξεπερνούνται τα όρια του μηχανισμού καταστολής, παρόλο που τα εναέρια μέσα κατάσβεσης ήταν περισσότερα από κάθε άλλη φορά. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι το να επενδύσουμε σε ακόμα περισσότερα μέσα καταστολής δεν θα φέρει ουσιαστικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση των μεγαπυρκαγιών. Η καταστολή πρέπει να υποστηριχθεί από ένα σοβαρό και μακροχρόνιο σχεδιασμό πρόληψης, ως τη μόνη ικανή απάντηση απέναντι στα χαρακτηριστικά των μεγαπυρκαγιών που θα γίνουν όλο και εντονότερα εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής», τονίζει η Παναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής περιβαλλοντικού προγράμματος του WWF Ελλάς.
Το έργο «Ενίσχυση της διαφάνειας και λογοδοσίας στη χρηματοδότηση της πρόληψης και της καταστολής των δασικών πυρκαγιών με τη συμβολή της κοινωνίας των πολιτών» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης το WWF Ελλάς και εταίρο το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR). Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους €12 εκατ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow.
